Onderzoek naar het harde hersenvlies als schild tegen hersentumoren

Een onderzoek van Myron Best, neurochirurg in opleiding en onderzoeker bij de afdeling Neurochirurgie en het Hersentumorcentrum Amsterdam van het Amsterdam UMC. In samenwerking met het Amsterdam UMC Neuro-Immunologie onderzoekslaboratorium van Prof. Elga de Vries.

In het kader van de call for proposals 2023/2024 kwam het onderzoeksvoorstel van neuroloog/onderzoeker Myron Best als een van de interessantste en meest kansrijke naar voren. Reden voor ons fonds om de uitvoering ervan met een aanzienlijke financiële bijdrage te steunen. In de tekst hieronder werpt Myron licht op de aard van het onderzoek, en geeft hij een eerste indicatie van de resultaten.

In mijn dagelijks werk als neurochirurg in opleiding zie ik van dichtbij het verwoestende effect van een diagnose als glioblastoom. Dat motiveert mij en mijn onderzoeksteam om te zoeken naar nieuwe, betere behandelmogelijkheden — en daarbij denken we graag ‘out of the box’.

De hersenen worden omgeven door vliezen. Lange tijd dacht men dat deze vliezen alleen een fysieke beschermende rol hadden. Inmiddels weten we dat ze ook een belangrijke rol spelen in de afweer van de hersenen tegen bijvoorbeeld bacteriën of afwijkende cellen. Tot nu toe is dat vooral in proefdieronderzoek aangetoond. Over hoe dit precies werkt bij de mens weten we nog maar weinig, omdat hersenvliesweefsel zelden beschikbaar is voor wetenschappelijk onderzoek.

Met steun van het Hersentumorfonds en ZonMw onderzoeken wij in het Hersentumorcentrum van het Amsterdam UMC de afweercellen in het buitenste, harde hersenvlies — de dura mater. Wij vermoeden dat de afweer vanuit dit harde hersenvlies onderdrukt wordt door de tumor, waardoor er geen goede afweerreactie op gang komt. Bij patiënten die hiervoor toestemming geven, wordt bij hun operatie in ons centrum een klein stukje overtollig hersenvliesweefsel uitgenomen. Het hersenvlies moet bij deze operatie sowieso geopend worden om bij de hersenen te komen, waardoor een kleine stukje wegnemen gemakkelijk gaat. Dit weefsel wordt in het laboratorium onder de microscoop onderzocht, waarbij we inderdaad afweercellen zien. Daarnaast zien wij in de stukjes hersenvlies kenmerken van de verschillende type afweercellen.

In de volgende fase willen we elke afzonderlijke cel in detail in kaart brengen: wat voor type afweercel zijn er aanwezig, wat doen die cellen precies, en verschilt dat tussen mensen met en zonder hersentumor? Daarnaast onderzoeken we welke cellen dicht bij elkaar liggen, om beter te begrijpen hoe ze met elkaar communiceren.

Ons doel is om beter te begrijpen hoe het harde hersenvlies bijdraagt aan de afweer van de hersenen en tegen hersentumoren — een terrein dat tot nu toe grotendeels onbekend is. De eerste resultaten zijn veelbelovend, maar er is nog veel werk te doen. De betrokkenheid van patiënten en hun naasten is daarbij van groot belang: zowel via financiering als door het doneren van lichaamsmateriaal voor onderzoek. Dankzij het Hersentumorfonds kunnen wij deze nieuwe richting in het hersentumoronderzoek verkennen.

Bij de illustraties
Een schematische weergave van ons onderzoeksproject (links boven); een stukje overtollig hersenvlies wordt tijdens de operatie afgenomen voor onderzoek. Vermoedelijk stuurt het glioblastoom remmende signalen naar dit hersenvlies. Een van onze eerste resultaten laat inderdaad zien dat er afweercellen te vinden zijn in hersenvlies afgenomen tijdens een hersentumoroperatie (rechts boven). De wetenschappers Menno Koper en Jip Ramaker en zijn in het laboratorium bezig met het verwerken van stukjes hersenvlies voor verdere analyses (onder).